پس از آشنایی اولیه با رویکرد پرس‌وجوی قدردانی، اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا این رویکرد در عمل نیز مؤثر است؟ تحقیقات متعددی در حوزه سازمانی و رهبری نشان می‌دهد که به‌کارگیری پرس‌وجوی قدردانی نه تنها باعث بهبود فرهنگ سازمانی می‌شود، بلکه عملکرد و تعهد کارکنان را نیز افزایش می‌دهد. در این مقاله به مرور بخشی از پژوهش‌های انجام شده و نتایج اثربخشی این رویکرد خواهیم پرداخت.
شواهد علمی اثربخشی پرس‌وجوی قدردانی
تحقیقات متعددی اثربخشی پرس‌وجوی قدردانی را در حوزه‌های مختلف، از مدیریت سازمانی گرفته تا مراقبت‌های بهداشتی و آموزش، تأیید کرده‌اند. در ادامه، به برخی از یافته‌های کلیدی اشاره می‌کنیم:
تحقیق دانشگاه کیس وسترن رزرو
یکی از مهم‌ترین مراکز پژوهشی در حوزه پرس‌وجوی قدردانی ، دانشگاه Case Western کیس وسترن رزرو در ایالات متحده است؛ جایی که دکتر دیوید کوپررایدر بنیان‌گذار این رویکرد، فعالیت‌های علمی گسترده‌ای را هدایت کرده است. نتایج تحقیقات اولیه در این دانشگاه نشان داد که سازمان‌هایی که از فرآیند پرس‌وجوی قدردانی استفاده کردند، به نتایج زیر دست یافته‌اند:
- افزایش چشمگیر رضایت شغلی
- بهبود کیفیت ارتباطات داخلی
- ارتقای حس مالکیت کارکنان نسبت به اهداف سازمان
- و افزایش سرعت تغییرات مثبت
بهبود فرهنگ سازمانی:
مطالعه‌ای در سال 2016 توسط Ludema و همکاران نشان داد که پرس‌وجوی قدردانی در یک سازمان غیرانتفاعی جهانی (GRDO) به بهبود روابط بین کارکنان و ذی‌نفعان منجر شد. با استفاده از پرس‌وجوی قدردانی، این سازمان توانست فرهنگ همکاری را تقویت کند و پروژه‌های جدیدی را با موفقیت اجرا نماید. (+)
افزایش انگیزه و مشارکت کارکنان:
طبق پژوهشی در سال 2010 توسط دیانا ویتنی و همکاران، در سازمان‌هایی که از پرس‌وجوی قدردانی استفاده کرده بودند، افزایش انگیزه کارکنان و کاهش نرخ ترک مشاهده شد. پرسیدن سؤالات مثبت و تمرکز بر نقاط قوت، باعث شد کارکنان احساس ارزشمندی کنند و با اشتیاق بیشتری در پروژه‌ها مشارکت کنند.
کاربرد در شرایط بحرانی:
مقاله‌ای در سال 2020 در PubMed Central نشان داد که پرس‌وجوی قدردانی حتی در زمان بحران‌هایی مثل پاندمی کووید-19 مؤثر است. این رویکرد به سازمان‌ها کمک کرد تا با تمرکز بر نقاط قوت و تاب‌آوری، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای چالش‌ها پیدا کنند. این مطالعه تأکید کرد که پرس‌وجوی قدردانی می‌تواند به بازسازی سرمایه روان‌شناختی و اجتماعی سازمان‌ها کمک کند. (+)
بهبود عملکرد در مراقبت‌های بهداشتی:
یک مرور سیستماتیک بر نتایج تحقیقات انجام شده در مورد کاربرد پرس‌وجوی قدردانی در نظام سلامت در سال 2022 در کتابخانه ملی سلامت امریکا نشان داد که چگونه پرس‌وجوی قدردانی در بهبود کیفیت خدمات بهداشتی و ایمنی بیماران نقش دارد. اگرچه بسیاری از مطالعات در این حوزه کوچک و فاقد دقت علمی بودند، اما نتایج کیفی نشان داد که پرس‌وجوی قدردانی می‌تواند همکاری بین کادر درمان را بهبود بخشد و رضایت بیماران را افزایش دهد. این مطالعه پیشنهاد کرد که پرس‌وجوی قدردانی نیاز به ارزیابی‌های دقیق‌تر دارد، اما پتانسیل بالایی برای تغییر مثبت نشان داده است. (+)
پیاده‌سازی در بی‌بی‌سی:
در سال 2002، بی‌بی‌سی از پرس‌وجوی قدردانی برای رفع مشکلات همکاری بین کارکنان استفاده کرد. در برنامه‌ای به نام «Making It Happen»، بیش از 10,000 کارمند در جلسات پرس‌وجوی قدردانی شرکت کردند و داستان‌های موفقیت خود را به اشتراک گذاشتند. و در نتیجه بهبود چشمگیر در فرهنگ سازمانی و افزایش خلاقیت تیمی تحقق پیدا کرد. (+)
مکانیسم اثربخشی پرس‌وجوی قدردانی
تحقیقات نشان می‌دهد که پرس‌وجوی قدردانی از طریق سه مکانیسم کلیدی باعث ایجاد تغییرات مؤثر می‌شود:
تغییر دیدگاه افراد: پرس‌وجوی قدردانی با هدایت تمرکز افراد به سمت موفقیت‌ها و ارزش‌های مثبت، نگرش کلی آنها را نسبت به خود، تیم و سازمان بهبود می‌دهد. تحقیقات روان‌شناسی مثبت، مانند کارهای باربارا فردریکسون، نشان می‌دهد که احساسات مثبت باعث «گسترش و ساخت» ذهنیت افراد می‌شوند. پرس‌وجوی قدردانی با ایجاد فضایی مثبت، خلاقیت و نوآوری را تقویت می‌کند.
افزایش مشارکت و تعهد: پرس‌وجوی قدردانی همه اعضای سازمان را در فرآیند تغییر درگیر می‌کند، که این باعث افزایش حس مالکیت و تعهد به اهداف می‌شود و از آنجایی که افراد در طراحی آینده سازمان و خلق چشم‌انداز سهیم می‌شوند، احساس تعلق و مسئولیت بیشتری نسبت به کسب نتایج در آنها ایجاد می‌شود.
تسهیل یادگیری سازمانی: پرس‌وجوی قدردانی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا از تجربیات مثبت گذشته درس بگیرند و آن تجارب را در مسیر توسعه آینده به‌کار گیرند.
بررسی‌های آماری
در یک متاآنالیز (تحلیل فرا داده‌ها) که بر روی ۴۲ پروژه تحول سازمانی مبتنی بر پرس‌وجوی قدردانی انجام شد، یافته‌ها نشان داد:
- ۹۱٪ از پروژه‌ها به بهبود شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) دست یافته‌اند.
- ۸۷٪ از مشارکت‌کنندگان اعلام کرده‌اند که محیط کاری آنها مثبت‌تر و انگیزشی‌تر شده است.
- ۸۳٪ گزارش کرده‌اند که پس از پروژه، ارتباطات بین تیم‌ها بهبود یافته است.
محدودیت‌ها و چالش‌های پرس‌وجوی قدردانی
با وجود شواهد مثبت، پرس‌وجوی قدردانی بدون چالش نیست. برخی تحقیقات محدودیت‌هایی را گزارش کرده‌اند:
خطر نادیده گرفتن مشکلات: برخی معتقدند که تأکید بیش‌ازحد بر مثبت‌گرایی ممکن است باعث شود مشکلات واقعی نادیده گرفته شوند. با این حال، طرفداران پرس‌وجوی قدردانی استدلال می‌کنند که این رویکرد مشکلات را نادیده نمی‌گیرد، بلکه آنها را از زاویه‌ای مثبت بررسی می‌کند.
محدودیت زمانی: به کارگیری پرس‌وجوی قدردانی به زمان قابل توجهی نیاز دارد و به هیچ وجه یک راه حل سریعی نیست.
محدودیت استفاده در مقیاس بسیار بزرگ: تغییر سازمانی در مقیاس بزرگ از طریق پرس‌وجوی قدردانی می‌تواند مشکل باشد، به ویژه اگر شرکت‌کنندگان از نظر جغرافیایی پراکنده باشند.
محدودیت جو سازمانی: این رویکرد به شدت به میزان ایجاد یک محیط مثبت، حمایتی و باز برای به اشتراک گذاشتن نظرات متکی است لذا پیاده‌سازی پرس‌وجوی قدردانی نیازمند تغییر در طرز فکر مدیران و کارکنان است، که ممکن است در فرهنگ‌های سازمانی سنتی با مقاومت مواجه شود.
تضاد منافع ذی‌نفعان: استفاده از پرس و جوی قدردانی مستلزم درگیر کردن همه ذی‌نفعان است ولی همیشه نمی‌توان به طور واقع‌بینانه همه ذی‌نفعان را درگیر کرد.
در جمع‌بندی نقاط ضعف این رویکرد، درو و والیس (۲۰۱۴) استدلال می‌کنند که برای استفاده از پرس‌وجوی قدردانی در زمینه‌های خاص، برنامه‌ریزی دقیق اهمیت پیدا می‌کند و اسکولی (۲۰۱۲) تأکید می‌کند که کاربرد دولتی و بخش عمومی پرس‌وجوی قدردانی ممکن است به ویژه مشکل‌ساز باشد. (+)
چگونه پرس‌وجوی قدردانی را در سازمان خود پیاده‌سازی کنید؟
برای استفاده از پرس‌وجوی قدردانی و بهره‌مندی از اثربخشی آن، این مراحل را دنبال کنید:
موضوع مثبت را تعریف کنید: یک موضوع انگیزشی انتخاب کنید، مانند «بهترین تجربه‌های همکاری تیمی ما چیست؟»
داستان‌های موفقیت را کشف کنید: از کارکنان بخواهید بهترین لحظات کاری خود را به اشتراک بگذارند.
آینده‌ای ایده‌آل را تصور کنید: تیم را تشویق کنید تا رؤیای بهترین نسخه سازمان را بسازند.
برنامه عملی طراحی کنید: ایده‌ها را به اقدامات مشخص تبدیل کنید.
تغییرات را اجرا و پایدار کنید: با نظارت و بازخورد، نتایج را ماندگار کنید.
با ما همراه باشید:
پرس‌وجوی قدردانی appreciative inquiry: سفری به سوی کشف بهترین‌ها
آیا به‌کارگیری پرس‌وجوی قدردانی در شرکتها مؤثر است؟
کاربردهای رویکرد “پرس‌وجوی مبتنی بر قدردانی” در تحول فردی، سازمانی و جهانی
5295